Przyznam szczerze, że radio to był początek mojej drogi zawodowej. Wcześniej pracowałem jako technik (a raczej „kablowy”) na scenie czyli stawiałem pierwsze kroki na profesjonalnym rynku, ale taki pełny etat to był właśnie w rozgłośni radiowej. A była to poznańska stacja RMI FM w której studio emisyjne nie powalało. Byłem jednak odpowiedzialny za całą technikę oraz produkcję więc w sumie zadań miałem sporo. Można powiedzieć, że byłem „złotą rączką” ponieważ zajmowałem się emisją, serwisem, informatyką oraz produkcją reklam i spotów. Sporo tego… Pozdrawiam w tym miejscu Roberta, który wiele mnie wtedy nauczył.

Właśnie dlatego zawsze kiedy mam do przygotowania publikację lub wywiad związany z rozgłośnią radiową wracam do moich pierwszych kroków w branży. Przyznam szczerze, że byłem pod wrażeniem możliwości jakie oferuje publiczna rozgłośnia z Wrocławia. Radio Wrocław realizuje odrębne programy regionalne zrzeszone w Audytorium 17. Uczestniczy w licznych projektach edukacyjnych oraz emituje swój program całodobowo. Posiada swoje oddziały w Legnicy, Wałbrzychu oraz Jeleniej Górze. Emisję swojego pierwszego programu datuje na 29 września 1946 roku. Miało to miejsce w Kamienicy przy Rynku we Wrocławiu.

Oczywiście mnie najbardziej interesuje technika stacji i choć głównie rozmawiamy o sali koncertowej na której niedawno został wymieniony system nagłośnieniowy to zapytałem Krzysztofa (Krzysztof Znamirowski) również o kilka spraw związanych z techniką samej emisji. A w tym aspekcie dużo się dzieje za sprawą wdrożenia cyfrowego standardu DAB+. A jeśli chodzi o salę koncertową to dostałem od Krzysztofa kilka ciekawych zdjęć archiwalnych, które przeniosą nas wszystkich, trochę historycznie, do czasów kiedy technologia nie była jeszcze tak rozwinięta, ale to miejsce miało wtedy swoją magię. Zapraszam do lektury 🙂

Kuba [Realizator.pl]: Cześć Krzysztof. Na początku powiedz mi  jak trafiłeś do Radia Wrocław i jaki jest Twój zakres obowiązków?

Krzysztof Znamirowski [Radio Wrocław]: Od najmłodszych lat interesowałem się muzyką, a były to czasy kiedy nie było internetu i najwięcej dobrej muzyki można było usłyszeć w radiu, wtedy to zafascynowałem się radiem, co trwa do dzisiaj.

W Radiu Wrocław pracuję od 23 lat. Pełna nazwa naszej rozgłośni to Polskie Radio – Regionalna Rozgłośnia we Wrocławiu Radio Wrocław Spółka Akcyjna.  W tym roku będziemy obchodzić 75 lecie stacji. W 1998 roku usłyszałem, iż Dział Techniczny Radia Wrocław poszukuje pracownika na stanowisko realizatora technicznego. Zadzwoniłem, pojechałem na spotkanie i udało się… Na drugi dzień rozpocząłem pracę.

Od 2005 roku kieruję Działem Technicznym, a mój zakres obowiązków jest bardzo szeroki. Między innymi odpowiadam za organizowanie i kierowanie pracami Wydziału Eksploatacji, Wydziału Serwisu i Transmisji, obsługą sali koncertowej, dozór energetyczny, planowanie i organizowanie prac związanych z modernizacjami zespołów technologicznych, logistykę związaną z wykorzystaniem i obsługą dwóch wozów satelitarnych, kontrolę techniczną emisji programów Radio Wrocław, Radio RAM, Radio Wrocław Kultura, zarówno na FM jak i w DAB+, etc., etc.

Nowe studio emisyjne Radia Wrocław
Fot. Ilona Biernacka

Przyznam się, że początek mojego doświadczenia branżowego to jest właśnie radio… Pracowałem jako technik oraz produkowałem reklamy w jednej z poznańskich, prywatnych rozgłośnie (fajny czas). Dlatego jestem bardzo ciekawy jak wygląda u Was emisja?

Obecnie w naszej rozgłośni tworzymy trzy całodobowe programy radiowe: Radio Wrocław, Radio RAM i Radio Wrocław Kultura. Dwa pierwsze nadajemy w FM, przy czym Radio Wrocław usłyszeć można na całym Dolnym Śląsku, a Radio RAM we Wrocławiu i okolicy. Radio Wrocław Kultura nadawane jest tylko w domenie cyfrowej  w multipleksach Polskiego Radia i LokalDAB oraz na stronie internetowej https://www.radiowroclawkultura.pl/. Radio Wrocław oraz Radio RAM nadawane są również cyfrowo w DAB+. Radio Wrocław obecne jest w multipleksach Polskiego Radia i LokalDAB, a Radio RAM w multipleksach LokalDAB i DABCAST oraz na stronach internetowych tych programów.

W budynku Radia Wrocław znajdują się trzy główne studia emisyjne dla każdego z wymienionych programów oraz studia rezerwowe ZE2 i ZE3, studia nagraniowe – Sala Koncertowa Radia Wrocław im. Jana Kaczmarka, Studio Słuchowiskowe oraz Studio Kameralne, w którym część studyjną zajmuje Radiowe Muzeum, a do nagrań oraz montażu audio pozostawiliśmy reżysernię. W studiach emisyjnych od 2000 roku używamy mikserów cyfrowych audio firmy DHD różnych generacji, a naszym programem emisyjnym z modułami playerów jest kompletny pakiet Digas niemieckiej firmy DAVID Systems. 

Nowe studio emisyjne Radia Wrocław
Fot. Ilona Biernacka

Radio Wrocław dynamicznie działa jeśli chodzi o cyfrowe rozwiązania DAB+. Powiesz mi coś więcej na ten temat?

Co to jest DAB+? DAB+ (Digital Audio Broadcasting Plus) to cyfrowy standard radiofonii rozsiewczej, który w przyszłości ma zastąpić analogowe nadawanie sygnału przez polskie radiostacje. Dzięki DAB+ możemy odsłuchiwać stacje radiowe z cyfrową jakością dźwięku bez zakłóceń, a radioodbiornik cyfrowy pozwala odebrać różnego rodzaju informacje dodatkowe takie jak np. teksty, obrazy, informacje drogowe, etc.

Na temat DAB+ najwięcej informacji posiada mój szef – Dyrektor techniczny Radia Wrocław Mirosław Ostrowski, który jest członkiem licznych organizacji międzynarodowych zajmujących się promocją i wdrażaniem radia cyfrowego. Dzięki jego determinacji w maju 2009 roku rozpoczęła się testowa emisja DAB+ we Wrocławiu, która była pierwszą emisją cyfrową w tym standardzie w kraju. Według pierwszych planów do końca 2020 roku zasięgiem radia DAB+ miała zostać objęta cała Polska. Rzeczywistość jednak jest nieco inna, plany zweryfikowano i na dziś sygnałem cyfrowym DAB+ objęte jest nieco ponad 60% populacji kraju. Nasze programy w cyfrowej jakości można usłyszeć na multipleksach Polskiego Radia, LokalDAB i DABCAST. 

Przejdźmy do sali, która została zaprojektowana i wybudowana w latach czterdziestych ubiegłego wieku. Jak wypada akustycznie oraz co w okresie tych dziesięcioleci zostało poprawione jeśli chodzi o adaptację?

Sala Koncertowa Radia Wrocław została wybudowana w latach 1939 — 1942. W pierwszych latach działania nie było tam miejsc siedzących i widzowie musieli stać podczas koncertów. Obecnie w sali znajdują się wygodne fotele, dzięki którym w koncertach i przedstawieniach może wziąć udział 499 widzów. Jednym z problemów, z jakim się borykamy, jest trudność z uzyskaniem optymalnych warunków dla sali wielofunkcyjnej, który związany jest z dużym czasem pogłosu. Kiedy powstawał projekt akustyczny, został on zoptymalizowany dla spełniania funkcji sali koncertowej muzyki klasycznej i tak została zbudowana – im większa jest kubatura sali tym dłuższy jest czas pogłosu. Dlatego dla koncertów i nagrań orkiestr, chórów wykonujących muzykę klasyczną, sala posiada idealne warunki akustyczne. Niestety, podczas koncertów, na przykład muzyki rockowej, realizatorzy mają ciężką pracę do wykonania, aby zespół zabrzmiał dobrze.

Oczywiście, w rozwiązaniu tego problemu mogłaby pomóc regulacja parametrów akustycznych sposobami mechanicznymi lub pasywnymi, jednak budynek jest zabytkiem i nie ma zgody na jakiekolwiek przebudowy i zmiany w pomieszczeniu. Jedynym rozwiązaniem, jakie zostało zastosowane dla poprawy parametrów akustycznych, to zastosowanie trzech stref nagłośnienia.

Sala koncertowa im. Jana Kaczmarka w Radiu Wrocław SA
(zdjęcia archiwalne)

Mam wrażenie, że to bardzo duża przestrzeń. Jaka jest kubatura sali oraz jak duże składy są w stanie tutaj zagrać?

Kubatura studia wynosi 7900 metrów sześciennych, a jego powierzchnia to 600 metrów kwadratowych. Scena jest w stanie pomieścić wielką orkiestrę symfoniczną wraz z chórem… jednocześnie.

Występ chóru
Zdjęcie archiwalne

Jak to miejsce koncertowe ewoluowało w skali lat?

Mogę wypowiadać się o okresie niespełna ćwierć wieku, w którym pracowałem w rozgłośni wrocławskiej. Ze względu na zabytkowy charakter tego miejsca trudno jest przeprowadzać tam jakiekolwiek modernizacje. Niemniej, udało się wyremontować parkiet na scenie, który był bardzo zniszczony przez długie lata użytkowania i braku odpowiedniej troski. W późniejszym czasie udało się bezinwazyjnie zainstalować system ogrzewania sali poprzez montaż nagrzewnic, wykorzystujących infrastrukturę centralnego ogrzewania, umieszczonych w pomieszczeniu technicznym nad balkonem i wykorzystujących istniejące kanały wentylacyjne. Dodatkowo, tak zbudowany system ogrzewania wielkiej kubatury studia musiał zostać wsparty baterią eleganckich i niewpływających negatywnie na warunki akustyczne grzejników zamontowanych przy bocznych ścianach i również korzystających z systemu centralnego ogrzewania rozgłośni. 

Jazz nad Odrą
Zdjęcie archiwalne

Natomiast podczas koncertów organizowanych w lecie, przy coraz częściej występujących upałach i sali wypełnionej pięćsetosobową widownią, atmosfera stawała się nieznośna. Podjęto zatem decyzję o instalacji bloków klimatyzacyjnych w sąsiedztwie nagrzewnic i wykorzystanie tych samych kanałów wentylacyjnych do schładzania powietrza nawiewanego do pomieszczenia. 

Mikrofony, które pamiętają inną epokę 🙂

Kiedy rozpoczynałem pracę, sala koncertowa nie była tak zajęta wydarzeniami, natomiast kilka lat przed marcem 2020, kiedy rząd ogłosił surowe obostrzenia i zamknięto między innymi sale koncertowe, były miesiące, w których graliśmy koncerty lub spektakle teatralne codziennie. Na całe szczęście, ponownie obserwujemy nagły wzrost zaplanowanych wydarzeń koncertowo-kulturalnych w naszej sali koncertowej.

 Jakie realizacje odbywały się na Sali Koncertowej?

Sala jest już od lat salą wielofunkcyjną i podejmujemy się każdemu wyzwaniu. Realizujemy tutaj koncerty, spektakle teatralne, występy całej czołówki polskich kabaretów, festiwale takie jak Jazz nad Odrą, Przegląd Piosenki Aktorskiej, Międzynarodowy Festiwal Drum Fest, koncerty organowe, bo chciałem dodać, iż na sali mamy sprawne organy. Instrument narodził się wtedy, gdy sala była już na ukończeniu, a więc w 1942 roku. Jego budowniczym była uznana w organ mistrzowskim świecie firma braci Rieger z Jägerndorf , w której katalogu odnotowano organy jako Opus 2900. Sala Koncertowa wraz z instrumentem przetrwała oblężenie Festung Breslau.

Organy w Sali Koncertowej Radia Wrocław

Mnóstwo gwiazd przewinęło się przez salę. Powiesz kilka słów o najciekawszych z nich?

Jeśli chodzi o wykonawców, to gościła u nas cała plejada gwiazd sceny rodzimej wykonującej wszelkie rodzaje muzyki – zaczynając od muzyki klasycznej do metalu, jak i wykonawcy zagraniczni tacy jak:

• Art Farmer – światowej sławy trębacz jazzowy,
• Kurt Masur – dyrektor Filharmonii Nowojorskiej, najstarszej orkiestry w USA i jednej z najstarszych na świecie,
• Paddy Kelly kontynuuje trasę z kolejnymi akustycznymi występami zatytułowanymi „Solo & Unplugged”,
• Henrry Rollins, który wystąpił w naszej sali na jednym z dwóch koncertów w Polsce w 2012 roku podczas europejskiej trasy swojego „Talking Shows”,
• Anathema,
• Orkiestra Filharmonii Wrocławskiej, 
• Orkiestra Operetki Wrocławskiej, 
• Cantores Minores Wratislavienses, 
• Orkierstra Leopoldinum,
• Większość polskich zespołów i wykonawców – Alicja Majewska, Kazik, Acid Drinkers, TSA, Dżem, ONA, Daria Zawiałow, Stanisław Sojka, Cortez, Kuba Badach, Hey, Maleńczuk, Alexband, Sami Swoi oraz Ryszard Rynkowski, Piotr Baron, Hanna Banaszak, Stanisław Sojka, Katarzyna Figura, Gabriela Kownacka, grupa Pod Budą, etc., etc. 

Odbywają się tutaj również sesje nagraniowe. Upodobał sobie to miejsce legendarny zespół Pet Shop Boys. Jak to się stało, że zdecydowali się na nagrania właśnie u Was?

Sala koncertowa jest również studiem nagraniowym dla muzyki zarówno klasycznej – orkiestr, chórów etc., jak i pozostałych gatunków muzycznych.

Niesamowita akustyka naszej sali koncertowej jest doceniana w kraju i na świecie, wiele zagranicznych firm nagraniowych wynajmuje salę na nagrania np. muzyki filmowej, etc., co docenił również zespół Pet Shop Boys nagrywając w 2010 swój muzyczny projekt razem z berlińsko-wrocławską orkiestrą symfoniczną Wroclaw Score Orchestra.

https://www.radiowroclaw.pl/articles/view/11260/Pet-Shop-Boys-w-Radiu-Wroclaw 

Pet Shop Boys w sali koncertowej Radia Wrocław
Fot. Livepict.com

Przejdźmy w takim razie do nagłośnienia. Czym dysponowaliście do tej pory i jak się ten zestaw sprawdzał?

Priorytetem działalności Radia Wrocław jest emisja programów radiowych wymienionych na początku. Sala koncertowa jest dodatkowym polem działania. Niestety, z różnych względów, nie mogliśmy realizować wcześniej inwestycji polegających na modernizacji sprzętu nagłośnieniowego i przez wiele lat dysponowaliśmy zestawem Actor firmy HK Audio, w skład którego wchodziły po dwie satelity AT 112 A i po dwa subwoofery ADX 115 SUB A.  System nagłośnieniowy stał na scenie, która znajduje się na wysokości 1 metra powyżej poziomu widowni.

Dodatkowo zawiesiliśmy w połowie sali, na wysokości balkonu i dla jego dogłośnienia, dwa komplety HK audio IL 15.1 – będącymi strefami wzmacnianymi przez Crown CDI 1000. Jako miksery dźwięku wykorzystujemy Yamahę QL5 i Behringer-a X32.

Oczywiście, przy wysokich parametrach nagłośnienia, w riderach technicznych wielu występujących artystów, nie byliśmy w stanie sprostać ich wymogom i nasze nagłośnienie często było zastępowane nagłośnieniem przywożonym przez obsługę techniczną zespołu lub wynajętym przez organizatorów w renomowanych firmach nagłośnieniowych.

Czy długo podchodziliście do inwestycji związanej z zakupem nowego systemu?

O nowym systemie myśleliśmy już od kilku lat, nasz stary system wprowadzał szumy i nie dorównywał zestawom opartym na nowych technologiach, które mogliśmy usłyszeć podczas koncertów realizowanych z użyciem innych systemów nagłośnieniowych. Jednak radio publiczne obowiązują plany inwestycyjne, w których wyższym priorytetem są inwestycje związane z modernizacjami radiowych zespołów emisyjnych, modernizacjami wozów transmisyjnych, technologią IT, etc. Dopiero w 2020 udało się wygospodarować fundusze i mogliśmy przystąpić do pierwszego etapu związanego z wymianą systemu nagłośnieniowego w sali koncertowej.

Widok na scenę zza konsolety YAMAHA QL5

Jakie kryteria założyliście przy jego wyborze?

Oczywiście, każdy realizator ma swój ulubiony system i będzie uważał, że ten właśnie jest najlepszy, a oferta na rynku jest bardzo szeroka. Szukaliśmy zatem systemu najnowszej generacji, który posłuży nam przez wiele lat. Nie jesteśmy firmą nagłośnieniową, dlatego system powinien się składać z minimalnej ilości elementów, jednocześnie zapewniając wymagane pokrycie akustyczne sali. Nie mamy możliwości ingerencji w architekturę budynku i nie możemy podwiesić elementów nagłosnienia do sufitu, dlatego system musi stać na scenie i powinien być łatwy w montażu i demontażu przez maksymalnie 2 osoby.

Na pewno odsłuchaliście kilka różnych zestawów nagłośnieniowych. Jak one wypadły w sali?

Na naszej sali „zagrały” wszystkie znane systemy nagłośnieniowe, jednak ocena i wybór były bardzo trudne, ponieważ koncerty realizowali różni realizatorzy dźwięku, po drugie na różnych systemach grali różni wykonawcy. Najbardziej miarodajna ocena miałaby miejsce wówczas, gdyby jeden zespół i jeden realizator zagrali kilka koncertów na różnych zestawach. Jednakże realizacja takiego planu jest nie do zrealizowania.

Wybór padł na zestaw TW AUDiO. Miałeś wcześniej styczność z marką?

Tak, Słyszałem TW AUDiO na koncertach we wrocławskim klubie A2 i Teatrze Muzycznym Capitol, a gdy otrzymałem propozycję przetestowania PA SYS ONE zagraliśmy na nim 2 koncerty Maryli Rodowicz w naszej sali koncertowej. Wtedy to przekonaliśmy się ostatecznie do marki i do tego konkretnego zestawu.

TW AUDiO PA SYS ONE

Jaki zestaw został wybrany?

Wybraliśmy System TW-Audio PA-SYS-ONE. Zestaw składa się z czterech sztuk basów B30, oraz dwóch sztuk zestawów szerokopasmowych T24N. Dodatkowo wykorzystujemy dwie sztuki M8 na potrzeby front fill. System napędzany jest dwoma końcówkami mocy Powersoft T604 i T602.

Subiektywnie jak oceniasz charakter brzmieniowy TW AUDiO?

Jak na razie jesteśmy zadowoleni z brzmienia TW AUDiO ale myślę, że o tym możemy porozmawiać za jakiś czas ponieważ system zakupiliśmy na początku 2020, a w marcu zawieszona została działalność koncertowa, dopiero zaczynamy grać po roku przerwy.

Bardzo ciekawi mnie konfiguracja oraz zestrojenie systemu…

System zakupiliśmy w firmie M.Ostrowski, urządzenia dostarczyli Dominik Wilczyński i Michał Siek. Połączenie pomiędzy mikserem, a wzmacniaczami zostało wykonane w domenie cyfrowej (Dante). Wybraliśmy możliwość wysyłki na basy oraz linie opóźniające za pomocą osobnych, pomocniczych szyn wyjściowych. Sala w strojeniu systemu nie pomagała, wymagało to odpowiedniej ilości czasu, natomiast Dominik stanął na wysokości zadania, wykonał odpowiednie pomiary, zestroił system, a uzyskany efekt jest bardzo dobry.

A co ze strefą dogłośnienia. Tutaj również zdecydowaliście się na zmiany?

Strefy w połowie sali i balkon pozostawiliśmy bez zmian wykorzystując podwieszane HK audio IL 15. Cały system został zestrojony wspólnie.

Planujecie jeszcze jakieś zmiany jeśli chodzi o wyposażenie sali?

W obecnej sytuacji, związanej z pandemią, nie planujemy zmian w wyposażeniu ale zobaczymy co pokaże przyszłość.

Życzę w takim razie dobrego brzmienia i jak najwięcej koncertów.

Dziękuje bardzo i zapraszam na koncerty do sali koncertowej Radia Wrocław. 

Dziękuję. Chętnie odwiedzę Wrocław 🙂